czwartek, 10 czerwca 2010

czym dla mnie jest gwara

Najprościej powiedzieć gwara jest językiem przyrodzonym.Myślę,że już w życiu płodowym słuchałem
śląskiej godki matki,babci czy dziadka.Jest to język który przylgnie do człowieka jak nieusuwalne
znamię.W moim przypadku gwara bardzo często była powodem licznych kłopotów i upokorzeń,żeby nie
powiedzieć szykan.Jako mały bajtel nie potrafiłem zrozumieć dlaczego za godka dostawałem w niemieckiej szkole trzciną po rękach a w polskiej ręką pana nauczyciela dostałem w pysk,że mało
nie straciłem przytomności(żyją jeszcze świadkowie tego zdarzenia).Rozmowa ze starkom,starzikym czy mamulkom mogła sie odbyć jedynie w gwarze bo oni inaczej nie godali.Powiydźcie sami co mioł se myśleć bajtel kery za to że godoł w jynzyku mamulki i starki dostowo w szkole po pysku?Całe rzesze takich bajtli zostało przez Polskę odrzuconych,zepchniętych na margines.Ja jakoś się pozbierałem,
nauczyłem się mówić po polsku skończyłem szkołę średnią później wyższa.Mnie się udało.Ale rzesze ślązaków zepchniętych do kategorii aborygenów wewnętrznie odwróciło się od Polski,do której kiedyś
tęsknili-wiem co mówię.Co to za kraj który świadomie odpycha od siebie obywateli którzy sami prosili się do Polski ba walczyli zbrojnie(powstania).Tak sobie myślę,że jednym z głównych powodów
tego stany rzeczy są brak wiedzy historycznej z jednej strony i zwykła zawiść z drugiej strony.Przecież Ślązacy cywilizacyjnie wyprzedzali resztę Polski(z wyjątkiem poznańskiego)o kilka
długości.Taka jest prawda czy się to komu podoba czy nie.Dlatego kolejne moje przemyślenia poświęcę historii i przemyśleniom politycznym(aktualne stanowisko władz Polskich w sprawie języka śląskiego czy autonomii)

poniedziałek, 7 czerwca 2010

cdn opowiadań gwarowych-gepel

Po robocie siedli my se wele pieca i po starymu starzik Pietrek zapolyli fajfka i zaczli łosprawiać:
Widzisz dzisiej młócarnio ciongnie motor elektryczny ale kejsik to maszyna ciongnoł gepel poloki nazywajom go kierat tyn som kery jeszcze stoji wele stodoły.Do gepla zaprzongało sie konia kery musioł łazić w koło.I bywało,że koń sie szprajcowoł abo stanoł i sie zapar abo zaczon skokać,świtać.
Mnie sie zdowało,że niktórym koniom od tego łażynio prało do dekla.Gepel robiył ogromne larmo i pamiyntom roz utopek Oszkubek zaczon się szprajcować,że od tego larma łeb mu pynko.Wiysz joch był jeszcze małym bajtlym i jyno ech sie dziwoł jak moj starzik też sie wołali Pietrek łonaczyli z utopkym.Utopek padoł,że je feste znerwowany bo feszter wyłowił ze stowu tego nojwiynkszeo karpa
kery woziył go po stowie i strumykach.Ale starzik to był dziepiyro szprymol,padali do utopka:
-jak przestana młócić to nie bydzie ziorna,jak nie bydzie ziorna to nie bydzie chleba i nie byda chowoł cipek(kur)kere ci sie tak utopku podobajom.
Jak utopek usłyszoł o cipkach zaroz zaczon zaciyrać rynce a przedeptować z nogi na noga i w końcu sie zapytoł:
-Pietrek a może mosz młode cipki?Starzi padali:
-Toć mom i do tego blank nowo rasa,niedołbyś utopku wiary jako szumno.Starzik stanyli dali koniowi odetchnońć,sami siedli zakurzyli fajfka i jak by utopka nie widzieli wyciongli z kapsy pyrtulka i pociongli zdrowy szluk(łyk}.Wiedzieli co robiom.Oszkubek jak jyno usłyszoł o nowej rasie cipek jak poczuł gorzołka cołki był ogupiały.Podszed do starzika i prawi:
-Tuż padosz,że te nowe cipki som take szumne?Toż pokorz jak wyglondajom,przedeptowoł z nogi na noga.
-One som nie jyno piykne,prawi starzik ale umiom tak gipko lotać co byś je nigdy nie dogoniył,
pedzieli i łykli szluk(łyk)gorzołki
-A co to pijesz,zagadnoł utopek.
-Gorzołeczka chopeczku,som ech jom pyndziył.Utopek przełknoł ślina,że aż mlaskło
-Tuż padosz tako dobro,zagadywoł utopek i sztyjc mlaskoł.
-Tako dobro,padali starzik i zabiyrali sie do roboty.
-Poczekej poczekej,utopek przedeptywoł z jednej szłapy na drugo.Widać było,że coś kombinowoł.
-Pietrek tusz dej pociongnońć z tej pyrtulki,bo mi w chyrtoniu zaschło,nie wytrzymoł.Starzik od niechcynio dali mu pociongnońć i zabiyrali sie do roboty.
-Nie śpiychej sie tak Pietrek,zrobiymy dobry interes,posuchej ty przyniesiesz ta nojszumniyjszo młodo cipka i jak jom dogonia to je moja a jak niy to ci bez noc skludza cołke żyto do stodoły.
I tukej sie pokozało jaki mój starzik byli szprymol.Pedzioł do utopka zgoda ale bydziecie lotać dookoła gepla,tak co bych wos mioł na oku.
-Zgoda, pedzioł utopek.Starzik na to:
-przywionża cie do dyszla co byś lotoł naokoło.Utopek na to:
-co by było sprawiedliwie musisz przywionzać i cipka.
-Zgoda bydzie przywionzano,padali starzik
Moj starzik wyprzyngli konia.Przyniyśli tako młodo cipka kero zaczynała nosić jajca.Utopek jak jom zejrzoł aż mlasknoł.Wpiyrw zaprzyngli utopka a przed nim na drongu uwionzali młodo cipka i policzyli do trzech.I sie zaczło.Oszkubek tak sie zapolył co by jom capnońć,że lotoł ani ogupiały
Nojszybsze konie tak gibko nie ciongły gepla jak Oszkubek.Biydok nie umioł tego skapować,że im gibciyj lotoł tym cipka gibciyj sie oddalała.Wymłociył cołko reż i leżoł zmynczony i ciynżko dyszoł.
-No utopku przegrołeś weta(zakład),padali starzik bydziesz musioł cołko reż skludzić s pola do stodoły.
-Przegrołech i to zrobia,dyszoł utopek,jyno powiydz co to mosz za gibko rasa.
To je niy jyno gibko rasa ale i szumno,prawiyli starzik,dziwej sie jakie mo długe szłapki a jake piykne piórka a jaki meszek na zadku...
-Pietrek nie popuszcza,sapoł utopek,jutro musi być moja choć bych mioł paść.Dzisiej zwołom wszystke utopki,ciarachy od Orzepowic po Paruszowiec i cołko reż mosz we stodole ale jutro prubujymy jeszcze roz.Nie wierza co by nie szło dogonić tej smarkatej cipki.
Jak sie ugodali na drugi dziyń cołko reż była zwieziono a Oszkubek zameldowoł sie wypoczynty i aż sie rwoł do gonitwy.Wszystko było tak jak wczoraj,biydok lotoł tak gibko,że bez godzina wymłóciył cołko reż a młodej cipki nie dopod bo dopaść ni mog.Zmaczany skończył robota i jyno końcym oka dziwoł sie na ta młodo cipka kero se siedziała przywionzano na drongu i nie bardzo wiedziała o co je tyn raban.
Starzik dali mu dychnońć szluk(łyk}gorzołki,cipka puściyli na plac co by se poszła dziubać ziorynka.Jak jyno odwionzali utopka tyn zaroz puściył sie za tom cipkom,ale utopek mioł pecha.
Na placu nadzioł sie na nojwiynkszego hajoka w cołkej okolicy kokota Augusta.Tyn jak sie skapowoł,że keryś dobiyro sie do jego nojszumniyjszej cipki to zrobiył tako haja,że utopek pomylył kierunki świata;miast nad Ruda wpod pod kopyta kobyły Narwanej,ta jak go świtła to jyno lecioł w lufcie jak staro hadra(szmata).Widzisz i tak downiej ludzie umieli łonaczyć z utopkami,
szczigami i ciarachami.No ale oni wierzyli w duszki a wiara czyni cuda.
Tyle gworzynio na dziś.

opowiadania gwarowe

Aby przedstawić opowiadania muszę wspomnieć o ludziach którzy byli dla mnie inspiracją do zapisywania ich godek i bojek osadzonych w klimacie fantazji ale chętnie opisujących zdarzenia
realne,np.husyci na śląsku,tatarzy,funkcjonujące w przekazie ustnym postacie (utopki ,szczigi ,ciarachy itp).Najwięcej berów i bojek zostawił mi mój dziadek Piotr Lach zmarły w 1951 roku.
Ciężka praca,był przecież rolnikiem,nie pozbawiła go fantazji i radości życia.Nie zapomnę tych
chwil kiedy po ciężkiej pracy siadał wieczorem przy piecu,zapalał fajkę filipusem wystruganym przez
zemnie i zaczynał opowiadania.A jak jeszcze babcia(starka)polała po szklance kiszki albo maślanki
szczęście było pełne.Muszę wspomnieć jeszcze o jednym.Wszystkie godki i bojki dzieją się w scenerii
dawnego Rybnika.Bajkowe miasto w widłach dwóch rzek Rudy i Nacyny licznych stawów rybnych młynów
wodnych i pierścienia lasów.To genius loci tego miejsca powodował,że nawet ludzie prości ale wrażliwi byli zauroczeni pięknem Rybnika i okolicy.Drugim dobrym duchem który od młodości wpajał mi miłość do tej ziemi oraz przekazywał mi mnustwo opowiadań historycznych była moja matka Maria Ptaszyńska z domu Lach.Nieprzebrane źródło pieśni i pieśniczek.Jaka szkoda,że w tych czasach nie było magnetofonów(mnie nie było stać na takowy).Wyrosły w tym klimacie nie mogłem pozostać obojętny
na piękno tej ziemi i tej mowy(godki).Dlatego na miarę swoich sił i talentu próbuję ocalić od zapom-
nienia historię tej ziemi i język.

GEPEL - kierat

Starziku Pietrku powiedźcie isto czy bydymy młócić?Tela żyta co w tym roku toch jeszcze nie widzioł.Mieliście kejś wiynksze zbiory?
-Zbiory były mniyjsze ale ziorynka były pełniejsze,bardziyj pachniały.Mamulka jak piykli chlyb
w piekaroku to narobiyli tela zapachu,że aż pod stowym Ruda kicholym szarpało.A chlyb to smakowoł tak ani czekolada.
-Starziku połosprowiejcie jak eście z utopkym błoznowali.
-Utopek jak to utopek różnie bywało.Utopek to je dioboł myńszego kalibru i nie je taki napastliwy
jak insze diobły,onego ciongnie do błoznowanio i gupot.
Teroz ni mom czasu na godka cza zwiyść reż spod Rudy,jutro z doliny a na sobota zostanie jyno kympka.Zrobiymy tak,że po robocie se siednymy i pogodomy jak to kejsik bywało.

sobota, 5 czerwca 2010

Sląsko Poezyjo

Jezus Maryjo [dok.gotowe]poz.151
--------------------------------


Czy możecie dać wiara,że mie opyntała
naszo ślońsko gwara,
wlazła za kapota festek sie mie trzymie
nie myśli popuścić ani w lato ani w zimie.

Swojskie strofy godki kejsik używane
wrocajom jak echo zwrotym downo zapomnianym.
-zmiel reż na żarnach,
-z dziyżki wyjmij nociastek
-hań na łonce za miedzom
kaj śpiywo skowronek,łojciec ścino faszyna
zaniyś mu szwaczyna.

Jezus i Maryja!dyć to prawiom starka
kerzy downo pomarli
kerzy isto w orszaku boskim maszyrujom
ale sztyjc mie majom na oku
widać feste wachujom,
co bych bez ta godka zapewniył
im trwanie,przecarz oni som dlo mie
jak te ślońskie godanie.

Wiym,że oni by chcieli bych ta prosto godka
ubroł w szumne szaty sztuki,
bo przecarz starka tom godkom rzykała
tom godkom pszoła tom godkom śpiywała.

Dyć Jezus i Maryja co to łodymie chcecie
bych z noszego ślońskigo gworzynio
zrobiył artystyczno mecyjo.

Hej coś mi sie starko zdowo,
że se siedzicie na niebiońskiej orbicie
i jak kejsik błozna zymie robicie.
Hej widza,że cosik ostro patrzycie,
isto byda musioł sie zaprzeć,dłożyć
dużo chcynio
co by ta naszo godka-skarbnica
ocalić łod zapomniynio.
s.ptaszyński 13.12.96

Do kamrata-Lyona [dok.gotowe]poz.132
--------------------------------------


Miołeś mi być kamratym
opokom,na kerej szukołech oparcio
i co.
nie wytrzymołeś ciśniynio życia
jak sie skończyły asfalty
a przyszeł czas na kocie łepy
jak cesta kero piynła sie pod kympka
nogle sie urwała stchórzyłeś
obrołeś bezpieczny spokój.

Zdradziyłeś chopeczku noszo sprawa
te przegodane wieczory
te zatopione w klubowych fotelach chwile
te jasne proste spojrzynia
to zbratanie zawarte w rocie milczynio.

Pamiyntej!
jak bydziesz bajtlom łozprawioł
o etosie lot swojej młodości
to finoł sprawy opowiydz milczyniym
to lepsze niż rozbiegane ślypia
gnane zawstydzyniym.

s.ptaszyński 14.1o.96
Ostatni Apel [dok.gotowe]poz.141
------------
Stojom na ostatnim apelu
w idyalnie równym glidzie
jenerał,śmieciorz,motyka i prawiczka po abrachamie


Teroz som pogodzyni nie czekajom
kery piyrwszy powiy dziyń dobry.

Oni som w świecie pożegnań
kamiynnie spokojni,milczyniym dobrzy.

Oni jak kożdy z nos nie chcom wlyść
w szarzyzna zapomniynio,proszom o zdrowaśka
mało kropelka wspomniynio.
s.ptaszyński 8.11.96




-----------------------------

Śląsko poezyjo

Hej śląsko poezyjo

mojego serca małmazyjo

ty nosze chrobre godanie
zamiyniosz w piykne śpiywanie.

Ty cołko naszo ślońsko tynsknica
zamiyniosz w szumno muzyka
ty swoim jednym załkaniym
wiyncyj powiysz jak godzinnym godaniem.

Beztusz Cie w sercu nosza
i czule musza chołubić
co by w tym pańskim prawiyniu
swojej ślońskości nie zgubic.


s.ptaszyński 5.05.95

o sobie

Stanisław Ptaszyński urodzony w Rybniku.Amator historii w tym szczególnie historii
Śląska.Zwolennik zachowania gwary śląskiej.Piszę opowiadania baśniowe osadzone
w klimacie podań i legend szczególnie ziemi rybnickiej.Poezja,fraszki i aforyzmy pisane w gwarze regionu rybnickiego.